Fundamenty architektury korporacyjnej państwa. Czyli o pryncypiach architektonicznych i nie tylko

Zapraszam Państwa do przeczytania bardzo interesującego wywiadu przeprowadzonego z Panem Michałem Bukowskim – Przewodniczącym Zespołu ds. rozwoju strategii informatyzacji administracji publicznej w MAC – nt. budowy architektury korporacyjnej państwa.

Andrzej Sobczak: Jak Pan (lub szerzej MAC) definiuje architekturę korporacyjną państwa?

Michał Bukowski: Do zakresu i znaczenia pojęcia „architektury korporacyjnej państwa” należy odnosić się w pierwszej kolejności poprzez przywołanie celów informatyzacji państwa. Cele takie są zapisane w szczególności w dokumencie strategicznym rządu polskiego o nazwie Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa (PZIP). W dokumencie tym wskazano działania rządu zmierzające do dostarczenia obywatelom wysokiej jakości elektronicznych usług publicznych. Celem programu jest stworzenie spójnego, logicznego i sprawnego systemu informacyjnego państwa, dostarczającego e-usługi na poziomie krajowym i europejskim, w sposób efektywny pod względem jakości i kosztów. W programie położono nacisk na zapewnienie współpracy istniejących oraz nowych systemów teleinformatycznych administracji publicznej oraz usuwanie powielających się rozwiązań.

System informacyjny państwa – zwany w innych źródłach infrastrukturą informacyjną państwa – powinien być w metodyczny sposób rozwijany i zarządzany (optymalizowany) w pierwszej kolejności w celu dostarczania klientom administracji wysokiej jakości usług publicznych. Składnikami (niewyłącznymi) infrastruktury informacyjnej państwa są współdziałające ze sobą systemy i zasoby informacyjne wspierane przez rozwiązania teleinformatyczne, których udostępnianie służy realizacji zadań publicznych.

Z powyższych względów architekturę korporacyjną państwa zdefiniowaliśmy w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji (MAC) jako bazujące na modelach i pryncypiach architektonicznych narzędzie strategicznego zarządzania rozwojem infrastruktury informacyjnej państwa.

Należy także dodać, że architektura korporacyjna państwa – ze względu na zbiór podmiotów, na który powinna oddziaływać – jest pojęciem bardzo szerokim. Obecnie w naszych pracach skupiamy uwagę na architekturze korporacyjnej podmiotów publicznych, przez które należy rozumieć podmioty wskazane w ustawie o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne.

AS: Dlaczego podjęliście Państwo (jako MAC) prace nad architekturą korporacyjną państwa? Jakie przesłanki legły u podstaw podjęcia tych prac?

MB: Zadaniem architektury korporacyjnej jest wspieranie – w mierzalny sposób – osiągania celów strategicznych państwa w obszarze informatyzacji. Ponieważ koordynowanie i nadzorowanie realizacji PZIP Rada Ministrów powierzyła ministrowi właściwemu do spraw informatyzacji to prace zostały rozpoczęte właśnie w obsługującym go Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.

Od lat, nie bez racji, podnoszone są zastrzeżenia o braku wystarczającej koordynacji prac nad rozwojem infrastruktury informacyjnej państwa. Obecny stan rzeczy w znaczący sposób utrudnia planowanie i skuteczną realizację długofalowych i angażujących znaczące środki publiczne przedsięwzięć, których efektem powinny być wysokiej jakości usługi publiczne. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy e-usługi powinny być świadczone przez więcej niż jeden podmiot administracji publicznej lub gdy składowe takiej usługi (np. udostępniane przez interfejs sieciowy dane) są dostarczane przez różne podmioty administracji. Jednostki nie mając wglądu w jednoznacznie określony model docelowej e-administracji (opisany dla warstwy biznesowej, danych, aplikacji i infrastruktury oraz stworzony dla ustalonego, kilkuletniego okresu czasu), tworzą rozwiązania, które powielają część rozwiązań innych podmiotów. Wykorzystanie usług wspólnych takich, jak mechanizmy uwierzytelniania i autoryzacji obywateli oraz urzędników czy jednolite i wydajne mechanizmy dostępu do rejestrów publicznych, nie jest zjawiskiem powszechnym. Znaczącym problemem jest także wymiana danych w obrębie administracji publicznej w celu zmniejszenia obciążeń informacyjnych obywateli. Mamy do czynienia z „pełzającą informatyzacją państwa”, której brakuje precyzyjnie sformułowanych celów wg techniki S.M.A.R.T., a także jasnego, śladowalnego powiązania pomiędzy celami, wskaźnikami, usługami, produktami projektów i programów oraz działalnością operacyjną podmiotów administracji publicznej.

Jednym z wyzwań wiążących się z opisanym wyżej stanem jest takie wydatkowanie środków z programów operacyjnych (w tym z Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa i regionalnych programów operacyjnych), aby zapewnić możliwą do osiągnięcia synergię pomiędzy istniejącymi i tworzonymi elektronicznymi usługami publicznymi, przygotowywanymi przez podmioty administracji rządowej i samorządowej.

Zastosowanie dobrych praktyk architektury korporacyjnej nie jest oczywiście panaceum na wszystkie problemy i wyzwania informatyzacji prowadzonej na tak dużą skalę. Powinno jednak pomagać w podejmowaniu racjonalnych decyzji bazujących na wysokiej jakości danych dotyczących rozwoju i świadczenia elektronicznych usług publicznych na płaszczyznach architektury: procesów, danych, aplikacji i infrastruktury teleinformatycznej. Takie oczekiwania wobec architektury korporacyjnej nie mają – w mojej opinii – charakteru myślenia życzeniowego. Istnieje korelacja pomiędzy umocowaniem architektury korporacyjnej w przepisach prawa, co umożliwia jej szerokie stosowanie w praktyce administracji publicznej, a pozycją danego kraju w rankingu ONZ „E-Government Developement Index”. We wspomnianym rankingu z 2014 roku wśród pierwszych ośmiu krajów sześć umocowało w prawie architekturę korporacyjną jako jedną z technik zarządzania strategicznego procesem informatyzacji państwa (por. zestawienie na slajdzie 4 w prezentacji „Pryncypia architektury korporacyjnej podmiotów publicznych”, KRMC, 29.10.2014 r.) Oczywiście stało się to po latach prac rozwojowych dotyczących kształtu i zakresu oddziaływania takiej architektury. Co ciekawe – w Korei Południowej, kraju będącym od lat w ścisłej czołówce liderów informatyzacji – wprowadzenie architektury korporacyjnej zostało potraktowane jako jeden ze sposobów radzenia sobie z resortowością, problemem utrudniającym skuteczną informatyzację również w Polsce.

AS: Dlaczego to właśnie w MAC zainicjowano prace nad architekturą korporacyjną państwa? Czy nie uważa Pan, że to KPRM powinien zająć się tym zagadnieniem?

MAC w obszarze informatyzacji odpowiada za zagadnienia horyzontalne, wspólne dla całego państwa. Tłumaczy to, czemu inicjatywa w obszarze prac dotyczących architektury korporacyjnej państwa z pewnością powinna leżeć po stronie MAC. Kompetencja ministerstwa płynie wprost z ustawy o działach administracji rządowej, która działowi informatyzacja – obszarowi podlegającemu MAC – przypisuje sprawy m.in. z obszaru informatyzacji administracji publicznej, systemów i sieci teleinformatycznych administracji publicznej, standardów informatycznych, rozwoju usług świadczonych drogą elektroniczną czy koordynacji interoperacyjności.

Minister właściwy ds. informatyzacji nadzoruje także rozwój elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej (ePUAP). Zgodnie z Programem Zintegrowanej Informatyzacji Państwa ePUAP to nie tylko portal i elementy techniczne, ale również organizacja i instrumenty prawne związane z rozwojem informatyzacji. W dokumencie tym wskazano, że ePUAP stanowi istotny element architektury korporacyjnej państwa, realizując część zadań z zakresu całościowego zarządzania administracją publiczną w Polsce. Sądzę, że wnioski zawarte z PZIP płyną z refleksji nad obecną i pożądaną rolą ePUAP w infrastrukturze informacyjnej państwa.

MAC nie realizuje oczywiście zadań z obszaru architektury korporacyjnej państwa samotnie. Ignorancją byłoby nieuwzględnianie dotychczas wypracowanych rozwiązań, a w szczególności wieloletnich doświadczeń podmiotów administracji rządowej i samorządowej w budowie złożonych, współpracujących ze sobą systemów teleinformatycznych wspierających świadczone z sukcesem elektroniczne usługi publiczne. Kolejne prace nad rozwojem infrastruktury informacyjnej państwa należy realizować partycypacyjnie, w możliwie krótkich iteracjach. Stawiam tezę, że inne podejście do budowy architektury korporacyjnej państwa nie może zakończyć się sukcesem. Istotnym elementem jest także przejrzystość prowadzonych działań. W odniesieniu do tego ostatniego zagadnienia publikujemy na stronie MAC dedykowanej architekturze korporacyjnej państwa kolejne produkty naszych prac, a także informacje o podejmowanych działaniach.

Kraje osiągające sukces w dziedzinie elektronicznej administracji, mierzony wysokimi pozycjami w rankingach takich, jak przywołany „E-Government Developement Index”, umocowały zarządzanie informatyzacją przy naczelnych organach państwa. Uwzględniając potrzebę zapewnienia horyzontalnego wpływu na podmioty administracji publicznej w obszarze informatyzacji MAC współpracuje z Komitetem Rady Ministrów do spraw Cyfryzacji (KRMC), któremu przewodniczy minister właściwy do spraw informatyzacji. Odwołując się do pytania o rolę KPRM w odniesieniu do architektury korporacyjnej – obecnie Rada Ministrów deleguje zadania z zakresu informatyzacji na poziom KRMC. Być może w przyszłości zasadne będzie rozważenie umocowania zadań z zakresu strategii e-administracji przy samym KPRM, ale już dzisiaj wsparcie KRMC dla tego obszaru może mieć bardzo pozytywny wpływ na oddziaływanie architektury korporacyjnej na podmioty publiczne. Dobrze byłoby, gdyby KRMC przyjęło rolę rady ds. architektury korporacyjnej państwa – sprawując tym samym nadzór nad kluczowymi procesami architektonicznymi administracji publicznej.

AS: Jaki jest obecny stan prac w zakresie architektury korporacyjnej państwa?

MB: W okresie od maja do sierpnia 2014 r. opracowaliśmy pryncypia architektury korporacyjnej podmiotów publicznych na potrzeby kwalifikacji projektów do dofinansowania w ramach II osi priorytetowej „E-administracja i otwarty rząd” Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa (PO PC). Podczas tego projektu współpracowaliśmy ściśle z podmiotami posiadającymi wieloletnie doświadczenie w budowaniu złożonych systemów informacyjnych administracji rządowej. Materiał został przekazany do Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, które włączyło część przekazanego materiału do kryteriów kwalifikacji projektów do wspomnianej osi priorytetowej PO PC.

Naszym zamierzeniem od początku prac było jednak tworzenie pryncypiów architektury korporacyjnej państwa, które miałyby zastosowanie do wszelkich podmiotów realizujących zadania publiczne. Z tego względu wspomniane pryncypia formułowaliśmy w taki sposób, aby mogły być stosowane do budowy i świadczenia elektronicznych usług publicznych niezależnie od ich umiejscowienia w strukturach państwa i sposobu ich finansowania.

W październiku opracowaliśmy propozycje mechanizmów zarządzania pryncypiami architektury korporacyjnej podmiotów publicznych. Mechanizmy te – będące częścią wymaganych do zaprojektowania procesów architektonicznych – odnoszą się do następujących zadań:

• Weryfikacja spełnienia pryncypiów w odniesieniu do elektronicznej usługi publicznej, tworzonej i świadczonej przez właściciela usługi.
• Zmiana katalogu pryncypiów przez podmiot powołany do zarządzania pryncypiami architektury korporacyjnej – zespół ds. architektury korporacyjnej.
• Konsultowanie treści pryncypiów prowadzone przez właścicieli usług z zespołem ds. architektury korporacyjnej.

Przygotowaliśmy także założenia następnych prac z obszaru architektury korporacyjnej państwa. Oprócz dalszych prac nad pryncypiami planujemy także działania związane z określeniem wizji docelowej infrastruktury informacyjnej państwa w 2020 r. Wizja ta pozwoli na wyznaczenie ram i stworzenie modelu docelowej infrastruktury informacyjnej państwa w kształcie, który powinien przyjąć w 2020 r. Ze względu na fakt, że architektura korporacyjna jest jedną z technik strategicznego zarządzania zmianą, to planujemy także opracowanie aktualizowanego cyklicznie modelu obecnej infrastruktury informacyjnej państwa. Oba modele – obecny (bazowy) i docelowy – muszą zostać skonstruowane w oparciu o te same zasady tak, aby możliwa była racjonalna identyfikacja luki architektonicznej. Działanie takie pozwoli na tworzenie podzielonego na etapy planu przejścia pomiędzy stanem obecnym a docelowym. Kolejne wersje modeli chcemy udostępniać w repozytorium architektury korporacyjnej państwa.

Definicje pryncypiów, propozycje mechanizmów zarządzania pryncypiami oraz długofalowe plany prac nad architekturą korporacyjną państwa zostały zgłoszone pod koniec października br. przez MAC do Komitetu Rady Ministrów ds. Cyfryzacji z prośbą o zaopiniowanie.

Wszystkie przygotowane przez nas materiały są opublikowany na stronie MAC w sekcji https://mac.gov.pl/projekty/architektura-korporacyjna-panstwa. Zachęcam do zapoznawania się i zgłaszania uwag.

AS: Dlaczego zaczęliście Państwo prace akurat od pryncypiów, a nie np. od tworzenia opisu stanu bazowego lub stanu docelowego państwa?

MB: Opisy stanu bazowego oraz docelowego infrastruktury informacyjnej państwa są niezbędne do racjonalnego planowania inwestycji służących dostarczeniu wysokiej jakości elektronicznych usług publicznych. Z drugiej jednak strony pryncypia architektury korporacyjnej są podstawowymi zasadami, które sterują powstawaniem tych systemów. Ponieważ w 2014 roku rozpoczyna się proces dofinansowania przedsięwzięć informatyzacyjnych z Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, to pojawiła się potrzeba odniesienia się do zasad tworzenia i rozwoju takich przedsięwzięć z perspektywy architektury korporacyjnej. Optymalnie byłoby mieć już teraz opis docelowej infrastruktury informacyjnej państwa, ale powstanie takiego opisu, a następnie powiązanych z nim pryncypiów, wymaga więcej czasu, niż było to możliwe przed tworzeniem mechanizmu naborów do PO PC.

Ponadto zgodnie z cyklem rozwoju architektury korporacyjnej (ang. Architecture Development Method – ADM), będącym częścią̨ ram architektonicznych TOGAF, pryncypia są̨ definiowane w fazie wstępnej (ang. Preliminary) tworzenia architektury korporacyjnej – przed tworzeniem opisu stanu bazowego i stanu docelowego.

AS: Czy uważa Pan, że można było zacząć pracę nad architekturą korporacyjną państwa bez posiadania strategii informatyzacji państwa?

MB: Nie wchodząc w różnorodne definicje strategii przywołam pytania, na które moim zdaniem strategia (w perspektywie długoterminowej, bo innej dla strategii nie ma) powinna odpowiadać: dokąd zmierzamy?, jak tam dotrzemy? i na podstawie czego stwierdzimy, że dotarliśmy tam, gdzie zamierzaliśmy?

Dokumentem o charakterze strategicznym w dziedzinie informatyzacji podmiotów publicznych, który w pewien sposób próbuje odpowiedzieć na powyższe pytania, jest obecnie przywoływany już wcześniej Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa. Nie jest to dokument doskonały, między innymi z powodu braku jasnego powiązania pomiędzy celami, wskaźnikami i planowanymi działaniami. Niezależnie od tego można z PZIP wywodzić kluczowe cele informatyzacji, co pozwala na budowanie architektury korporacyjnej państwa. Sądzę, że wdrażanie takiej architektury może mieć efekt pozytywnego sprzężenia zwrotnego ze strategią (umocowaną – tak jak architektura – w MAC) i może pozwolić na lepsze formułowanie celów strategicznych informatyzacji w następnej iteracji planu.

AS: Jak Państwo zdefiniowaliście pryncypia architektoniczne na potrzeby państwa prac?

MB: Aby zdefiniować na potrzeby naszych prac, czym są pryncypia, musieliśmy wyjść od definicji architektury korporacyjnej państwa. Odwołaliśmy się do Pana definicji z literatury, która stanowi, że architektura korporacyjna całego państwa to „bazujące na modelach i pryncypiach architektonicznych narzędzie (mechanizm) strategicznego zarządzania modernizacją państwa realizowaną przy pomocy technologii informacyjnych” (Sobczak, A. “Architektura korporacyjna – pojęcia, geneza, korzyści” w: “Wstęp do architektury korporacyjnej”, s. 27, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa, 2009 r.). Uznaliśmy, że architektura korporacyjna państwa służy do opisu i zarządzania rozwojem infrastruktury informacyjnej państwa, czyli „zbioru systemów i zasobów informacyjnych oraz ludzkich, procedur, modeli, których zadaniem jest zgodne z prawem gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie i udostępnianie informacji spełniających wymogi określonych norm w celu realizacji zadań publicznych.” (B. Szafrański w: Sobczak, A. „Od architektury korporacyjnej do infrastruktury informacyjnej państwa” w: Polskie Forum Architektury Korporacyjnej).

Kluczowym pojęciem dla obszaru informatyzacja administracji publicznej, które pojawia się zarówno w Strategii Sprawne Państwo, jak i Programie Zintegrowanej Informatyzacji Państwa, jest „wysokiej jakości elektroniczna usługa publiczna”. Ponieważ architektura korporacyjna wspiera osiąganie celów strategicznych organizacji (tu: państwa), to w definicji pryncypiów musieliśmy odwołać się do przywołanego kluczowego pojęcia dla informatyzacji. Z tego względu za pryncypia architektury korporacyjnej podmiotów publicznych uznaliśmy: zbiór podstawowych, stabilnych zasad bazujących na celach strategicznych w zakresie informatyzacji państwa, które stanowią̨ reprezentację całościowych potrzeb państwa w zakresie tworzenia wysokiej jakości elektronicznych usług publicznych.

AS: Jak wyglądały prace nad pryncypiami architektonicznymi?

MB: Prace nad pryncypiami architektury korporacyjnej podmiotów publicznych prowadziliśmy od maja do sierpnia 2014 r.

Na początku prac zidentyfikowaliśmy kluczowych interesariuszy Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa z perspektywy architektury korporacyjnej państwa. Dokonaliśmy także wyboru trzech krajów z naszego kręgu kulturowego, które wdrożyły z sukcesem architekturę korporacyjną.

Następnym zadaniem była inwentaryzacja strategii informatyzacji i innych dokumentów zawierających elementy architektur korporacyjnych podmiotów administracji rządowej i centralnej mających wieloletnie doświadczenie w budowie złożonych systemów IT wspierających elektroniczne usługi publiczne. Po zebraniu materiału dokonaliśmy analizy zinwentaryzowanych dokumentów, a także Programu Zintegrowanej Informatyzacji Państwa oraz architektur korporacyjnych wybranych krajów w celu wychwycenia powtarzających się rekomendacji oraz dobrych praktyk istotnych z punktu widzenia pryncypiów architektury korporacyjnej. Efektem naszych prac było przygotowanie kandydatów na pryncypia architektury korporacyjnej podmiotów publicznych.

Cały czas blisko współpracowaliśmy ze wspomnianymi podmiotami administracji rządowej i centralnej. Przeprowadziliśmy około dwudziestu spotkań w celu uzgodnienia zakresu pryncypiów. Pod koniec sierpnia br. zatwierdziliśmy zbiór pryncypiów architektury korporacyjnej podmiotów publicznych, przekazaliśmy materiał do Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, a także opublikowaliśmy na stronie MAC.

Prace były prowadzone w sposób iteracyjny: od wstępnych analiz dokumentów poprzez kolejne prace uzgodnieniowe dotyczące zakresu i formy pryncypiów architektury korporacyjnej. Prace nadzorował i brał udział w uzgodnieniach Roman Dmowski, Podsekretarz Stanu w MAC.

AS: Dziękuję za bardzo interesujący wywiad :).

Michał Bukowski – Przewodniczący Zespołu ds. rozwoju strategii informatyzacji administracji publicznej w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.

 Absolwent Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, Podyplomowego Studium Prowadzenia Projektów Informatycznych Politechniki Warszawskiej, kursu “Government ICT Policy” w Korei Południowej oraz programu “MBA dla kadry IT” na Akademii Leona Koźmińskiego. W latach 1998-2004 pracował w firmie Onyx Sp. z o.o. jako webdeveloper i webmaster. Od roku 2004 związany z pionem informatyzacja administracji publicznej, gdzie pełnił role m.in. redaktora naczelnego strony głównej BIP, analityka biznesowego i kierownika projektów. Obecnie pracuje jako architekt korporacyjny w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji. Autor główny dokumentów: “Biała Księga Nowego BIP”, “Strategia zarządzania ePUAP”, “Wizja rozwoju ePUAP”. W latach 2007-2008 Ambasador Technologii Informacyjnych programu Korea IT Learning (KoIL).

Ukończył szkolenia i warsztaty z zakresu architektury korporacyjnej, zarządzania projektami, analizy biznesowej i systemowej oraz projektowania usług (service design). Posiadacz certyfikatów: TOGAF 8, PRINCE2 Practitioner, ITIL Foundation.

Informacja dodatkowa: Zgodnie z zasadami zachowania pełnej przejrzystości pragnę poinformować, że byłem zaangażowany, na zasadzie eksperta zewnętrznego MAC, w prace nad pryncypiami architektury korporacyjnej. Mój udział polegał  przede wszystkim na współprowadzeniu jednego z warsztatów poświęconych temu zagadnieniu, realizacji konsultacji merytorycznych i metodycznych w zakresie architektury korporacyjnej państwa oraz przygotowaniu analizy wykorzystania pryncypiów architektonicznych na poziomie rządowym w wybranych krajach na świecie.