TOPAZ - sposób oceny praktyki architektonicznej

Organizacje wykorzystujące podejście architektoniczne powinny okresowo (na przykład raz na rok) dokonywać przeglądów istniejących praktyk i uzyskiwanych rezultatów.  Działanie to należy uznać za komplementarne w stosunku do podejścia bazującego na KPI. Na podstawie wyników tych przeglądów należy zidentyfikować i podjąć działania w kierunku podniesienia efektywności realizacji procesów architektonicznych oraz poprawy jakości dostarczanych produktów architektonicznych.
Ponadto zalecane jest, aby organizacja okresowo oceniała potencjał ludzki w zakresie umiejętności i wiedzy architektonicznej. Stanowić to będzie podstawę identyfikacji luk kompetencyjnych oraz ich wypełnienia w drodze szkoleń, rekrutacji i/lub kontraktowania zewnętrznych ekspertów zajmujących się architekturą korporacyjną.

Obecnie dostępnych jest wiele metod oceny dojrzałości praktyki architektonicznej. Większość z nich bazuje na odpowiednio zaadoptowanym modelu oceny dojrzałości SW-CMM (jest to stworzony przez Software Engineering Institute (SEI) model służący do oceny procesu wytwarzania oprogramowania).

Modele służące do oceny dojrzałości praktyki architektonicznej, pełnią trzy funkcje:

• funkcję deskryptywną, która pomaga w ustaleniu, jaki jest w danym momencie rzeczywisty poziom dojrzałości organizacji,
• funkcję preskryptywną, która opisuje pożądany stan docelowy i określa lukę, jaka występuje pomiędzy stanem istniejącym a stanem pożądanym,
• funkcję definiującą zakres przejścia, która mówi, ile i jakie działania należy wykonać, aby od stanu istniejącego przejść do pożądanego.

Podstawową ideą modelu dojrzałości praktyki architektonicznej jest możliwość jej oceny w wybranych obszarach na jednym z pięciu kolejnych poziomów dojrzałości (por. rysunek 1).

Rysunek 1. Poziomy dojrzałości praktyki architektonicznej zgodne z ujęciem CMM/CMMI

Każdy z tych poziomów należy odnieść do określonych obszarów związanych z praktyką architektury korporacyjnej. Według TOGAF 9.1 są to następujące kategorie zagadnień:

• Procesy architektoniczne.
• Produkty architektoniczne.
• Połączenie architektury ze strategią biznesową.
• Poziom zaangażowania kierownictwa organizacji.
• Partycypacja poziomu operacyjnego organizacji.
• Komunikacja architektoniczna w organizacji.
• Uwzględnienie w architekturze aspektów bezpieczeństwa IT.
• Ład architektoniczny (role i odpowiedzialności).
• Uwzględnianie podczas inwestycji zagadnień architektonicznych.

Stosując modele dojrzałości architektonicznej, można przyjąć jeden z dwóch sposobów ich reprezentacji: stopniowy (Staged) lub ciągły (Continous). W reprezentacji stopniowanej organizacja może zostać sklasyfikowana na jednym z pięciu poziomów dojrzałości, przy czym pierwszy poziom oznacza najniższy poziom dojrzałości. Przy tym podejściu możliwe jest obliczenie współczynnika, który w syntetyczny sposób przedstawia poziom dojrzałości zarządzania architekturą korporacyjną.

W podejściu ciągłym każdy z obszarów związanych z architekturą korporacyjną jest oceniany osobno. Dzięki temu możliwe jest dostosowanie kolejności ulepszeń do specyfiki organizacji oraz wysunięcie na pierwszy plan obszarów, które są uznawane za kluczowe lub z którymi związane jest największe ryzyko.

Istnieją co najmniej trzy źródła modeli służących do oceny dojrzałości praktyki architektonicznej – tj.:

• firmy doradcze (takie jak Forrester, Gartner, Architecting-the-Enterprise),
• administracja publiczna (dotyczy do zwłaszcza USA),
• organizacje  standaryzacyjne (np. The Open Group).

Każde z tych źródeł ma swoje silne jak i słabe strony. Zestawiłem je na trzech kolejnych rysunkach.

Rysunek 2. Silne i słabe strony modeli oceny dojrzałości praktyki architektonicznej dostarczanych przez firmy doradcze

Rysunek 3. Silne i słabe strony modeli oceny dojrzałości praktyki architektonicznej dostarczanych przez administrację publiczną

Rysunek 4. Silne i słabe strony modeli oceny dojrzałości praktyki architektonicznej dostarczanych przez organizacje standaryzacyjne

Na bazie moich kilkuletnich doświadczeń wypracowałem autorskie podejście do oceny dojrzałości praktyki architektonicznej – nazwałem je “Techniką Oceny Praktyki Architektonicznej” – w skrócie TOPAZ.

W ramach techniki TOPAZ ocenianych jest łącznie 15 obszarów (por rysunek 5).

Rysunek 5. Obszary oceny praktyki architektonicznej

W sumie zidentyfikowałem 250 pytań kontrolnych, które nie są jednak związane z konkretnymi ramami architektonicznymi (czyli można je użyć w odniesieniu do praktyki architektonicznej bazującej np. na ramach Gartnera), chociaż w szerokim stopniu odnoszą się do TOGAF’a. Przy czym każde pytanie ma określone źródło pochodzenia (np. TOGAF, ale także doświadczenia własne).

Dodatkową zaletą zaproponowanego podejścia jest jego wariantowość – tj. możliwość użycia techniki oceny praktyki architektonicznej w odniesieniu do pełnej koncepcji “enterprise architecture” jak i “enterprise IT architecture”.  Przekłada się to na zróżnicowaną liczbę pytań w poszczególnych pytaniach (por. rysunek 6 – “delta AK” oznacza ile dodatkowych pytań istnieje w danym obszarze dla pełnej architektury korporacyjnej, w stosunku do architektury korporacyjnej IT).

Rysunek 6. Liczba pytań kontrolnych w podziale na poszczególne obszary

W ramach pierwszego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano zakres wdrożenia architektury korporacyjnej?
• Czy i w jaki sposób zdefiniowano cele wdrożenia architektury korporacyjnej?
• Czy i w jaki sposób zdefiniowano korzyści z wdrożenia architektury korporacyjnej?

W ramach drugiego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

•  Czy i w jaki sposób zdefiniowano metodę budowy architektury korporacyjnej?

W ramach trzeciego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano metamodel zawartości modeli architektonicznych?

W ramach czwartego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy przemyślano wykorzystanie w organizacji modeli referencyjnych?

• W jaki sposób są wykorzystywane modele referencyjne podczas tworzenia modeli architektonicznych?

• Czy i w jaki sposób są wykorzystywane wzorce architektoniczne podczas tworzenia modeli architektonicznych?

W ramach piątego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano modele architektury biznesowej (jej stan bazowy, stan docelowy,stany pośrednie, zakres modelowania)?

W ramach szóstego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano modele architektury danych i aplikacji (jej stan bazowy, stan docelowy,stany pośrednie, zakres modelowania)?

W ramach siódmego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano modele architektury technicznej (jej stan bazowy, stan docelowy,stany pośrednie, zakres modelowania)?

W ramach ósmego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano strategię i plan transformacji na podstawie modeli architektonicznych?

W ramach dziewiątego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano strukturę organizacyjną, role i odpowiedzialności związane z praktyką architektoniczną?

W ramach dziesiątego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano pryncypia architektoniczne?

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano polityki organizacyjne?

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano standardy architektoniczne?

W ramach jedenastego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano procesy zarządcze?

• W jaki sposób są realizowane procesy zarządcze?

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano produkty zarządcze?

• W jaki sposób są stosowane produkty zarządcze?

W ramach dwunastego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zdefiniowano miary (KPI) architektoniczne?

• Czy miary te są stosowane w systematyczny sposób?

W ramach trzynastego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób zintegrowano praktykę architektoniczną z metodykami i standardami organizacyjnymi – w szczególności w takich obszarach jak:
  • Planowanie strategiczne
  • Wytwarzanie oprogramowania
  • Zarządzanie portfelem projektów
  • Zarządzanie projektami
  • Zarządzanie bezpieczeństwem

W ramach czternastego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• W jaki sposób wiedza architektoniczna jest dystrybuowana w organizacji?
• W jaki sposób umiejętności architektoniczne są podnoszone w organizacji?

W ramach piętnastego bloku kontrolnego oceniane są następujące zagadnienia:

• Czy i w jaki sposób wdrożono w organizacji narzędzia informatyczne wspierające pracę architektów korporacyjnych?

Technika ta wspierana jest za pomocą prostego narzędzia informatycznego (aplikacja w Excelu), który pozwala uzyskiwać diagramy radarowe oraz kokpit zarządczy (por. rysunek 7 i 8) .

Rysunek 7. Przykładowy diagram radarowy

Rysunek 8. Przykładowy architektoniczny kokpit zarządczy

Organizacje na wewnętrzne potrzeby będą mogły wykorzystywać technikę nieodpłatnie, wymagana będzie tylko rejestracja (rodzaj umowy licencyjnej)  i na koniec wypełnienie formularza ewaluacyjnego – na bazie którego będę mógł doskonalić opracowane podejście. Przy czym będę wdzięczny za każdą krytyczną uwagę :). Zainteresowanych zapraszam oczywiście do bezpośredniego kontaktu.

Na koniec warto dodać, że docelowo technika oceny ma przekształcić się  w technikę optymalizacji praktyki architektonicznej.